As zambas do Che.

Hai 40 anos, nos catro pontos do continente Americano, nacía á vez a Nova Canción Latinoamericana. Grupos e solistas xenlleiros coma Los Folkloristas, Inti Illimani, Silvio Rodríguez, Pablo Milanés, Chico Buarque, Caetano Veloso e Gilberto Gil, daban a nota coas súas innovadoras propostas.

Ao tempo, tamén hai 40 anos, un nove de outubro de 1967, Ernesto Che Guevara é asasinado en Higuera. O Che enfrentado tanto ao capitalismo coma ao comunismo ortodoxo, está a piques de se converter nun heroe dos novos grupos da esquerda que xurden na década de 1960. Convencido de que a revolución era a única solución posíbel para acabar coas inxustizas sociais existentes en Latinoamérica, en 1954, marcha a México, donde se une ao movimento 26 de xullo, grupo integrado por revolucionarios cubanos exiliados ás ordes dun tal Fidel Castro.

Mais volvamos ao noso, pequen@s monstros, que esa historia xa a coñecen. Daquela todo se facía dende o afecto, a creación musical e o compromiso político da Esquerda. Os discos viaxaban coa amigos e os recitais eran pola solidariedade e difusión do que outros facían de Ecuador a Chile, de Cuba á Arxentina, e de Brasil a Bolivia. Descubriron que o folklore é un elemento de luita social, que está ligado ás tracidicións e intereses populares. Hoxe en día, na radio, probablemente non atoparás unha mísera interpretación folklórica, pois son outros ben distintos os intereses das discograficas e as súas difusoras.

A estas alturas do artículo os meus pequen@s monstros, deben de estar flipando por cores e preguntándose "de que vai este Divertimento?". Pois ben, apreséntovos dúas Zambas (ritmos tradicionais arxentinos) e aos seus creadores. Prestade atención, pois soen confundirse. Imos deixar ben claro, en que momento da historia foron compostas e que seres humáns protagonizaron cada unha delas. Como denominador común: a figura do Che Guevara .

Zamba nº 1: Zamba do Che.

Hamlet Lima Quintana naceu o 15 de setembro de 1923 en Morón, no oeste do Gran Bos Aires. Dende os seus primeiros anos a poesía e a música estiveron vencelladas a súa vida cotiá. O seu pai escribía poesía, tocaba a guitarra e o piano, oao igual que a súa nai. É autor de máis de 400 cancions coa colaboración de destacados compositores, as súas míticas La amanecida (1961) e Zamba para no morir (1965) marcaron una postura distinta fronte ao folklorismo costumbrista e meramente descriptivo daquela época, polo que integrou o Movimento do Novo Cancioneiro xurdido en Mendoza en 1963. Foi un artista integral: poeta, cantor, músico, pintor.

A súa Zamba para no morir, é coñecida en Bolivia e outros lugares de America latina coma la Zamba del Che porque era a preferida do guerrilleiro e porque con ela acompañaban aos combatentes mortos.

Ademáis, Hamlet Lime, escribiu a cantata Che-Diario del regreso, con música de Oscar Cardozo Ocampo e interpretada por Jairo estreada en xuño de 2000 en Santa Clara (Cuba), no Memorial que garda os restos de Ernesto Guevara. O soño da zamba para no morir faciase realidade.

Militante do Partido Comunista, tivo unha intensa vida política e comprometida cos DDHH e as luitas populares. En 1976 foi integrante da Comisión Directiva da SADE, e junto Roberto Santoro (máis tarde desaparecido pola dictadura militar), Elías Castelnuovo, Vicente Zito Lema, David Viñas –entre outros- luitaron pola aparición con vida dos escritores desaparecidos Haroldo Conti, Antonio Di Benedetto, Alberto Costas, Oscar Barros, e moitos máis. Ofereceu recitais en Uruguay, Perú, México, Cuba e España, a donde marchou tras a prohibición e as repetidas ameazas da dictadura militar. Aínda así, volveu ao seu país, porque quería ser protagonista da historia.

Hamlet Lima Quintana, o autor da letra Zamba para no morir, a canción favorita do Che, faleció en Bos Aires aos 78 anos o 21 de febreiro de 2002. Os intensos versos desta peza foron extraordinariamente musicados por Norberto Ambrós e Hector A. Rosales.

Zamba nº 2: Zamba para o Che.

A Zamba para o Che, foi escrita en novembro de 1967 por Rubén Ortiz Fernández, adicada ao Che, no ano do asasinato do guerrilleiro. Victor Jara chegaría a popularizala en anos sucesivos. Uns anos máis tarde, Víctor Jara convirtiriase nun referente internacional da canción reivindicativa e de cantautor ao ser torturado e asasinado no antiguo antiguo Estadio Chile, polas forzas represivas da dictadura de Pinochet, que derrocou ao lexítimo goberno de Salvador Allende, o 11 de setembro de 1973.

Nas propias palabras do autor da peza, Rubén Ortiz, "a miña composicón transmitía a tristura dunha zamba arxentina, a pesar de non ser unha zamba clásica, pois lle falta unha repetición. Un día tocamos e o ex embaixador de Bolivia, Mario Guzman, estaba de espectador no noso concerto, achegouse e comentoume que quería darme uns datos clandestinos da morte do Che, ‘él morreu no pobo de La Higuera, a xente ten comezado a levar ofrendas florais ao redor da escola donde o asasinaro e o chaman San Ernesto de la Higuera’, así incluiu esa estrofa á Zamba del Che ".

Pois esto é todo, pequenas e pequenos monstros. Interesante eh!. Pra findar quedades coas dúas zambas: a adicada a ele, máis a súa favorita, a que tantas veces escoitou emocionado en homenaxe aos compañeiros caídos na luita contra os de sempre. Sirvennos de banda sonora fugaz a esta pequena pero intensa lembranza á dignidade na América Viva, grazas a todos eses marabillosos seres humáns que, de cando en vez, aparecen e deixan semente.